برون‌سازمانی مدیریت شرکت عمدتاً در اختیار سهامدارن درون‌سازمانی بوده و آن ها کنترل مدیریت را برعهده دارند. شرکت‌های بزرگ تحت کنترل مدیران بوده اما مالکیت سهام آن با سهام‌داران برون‌سازمانی است. مرز روشنی بین مالکیت و کنترل مشاهده نمی‌شود و مسئله نمایندگی قابل‌ملاحظه‌ای وجود ندارد. مرز مالکیت و مدیریت روشن است و مسئله نمایندگی اهمیت می‌یابد. تملک اجباری^[۴۶] ندرتا وجود دارد. تملک‌های اجباری به عنوان مکانیزم مؤثر بر مدیریت شرکت وجود دارد. تمرکز مالکیت در گروه‌های کوچک سهام‌داران (خانواده های موسس، دولت و شرکت‌هایی که ساختار هرمی دارند) . مالکیت گسترده است. کنترل زیاد از جانب گروه کوچکی از سهام‌داران درون‌سازمانی اعمال می‌شود. کنترل سهام‌داران محدود است. انتقال ثروت از سهام‌داران اقلیت به سهام‌داران اکثریت واقع می‌شود. انتقال ثروت از سهام‌داران اقلیت به سهام‌داران اکثریت واقع نمی‌شود. در قانون شرکت‌ها (تجارت) حمایت کمی از سرمایه‌گذاران می‌شود. در قانون شرکت‌ها (تجارت) حمایت زیادی از سرمایه‌گذاران می‌شود. احتمال سوء‌استفاده از قدرت توسط اکثریت وجود دارد. دموکراسی سهام‌داران حاکم است. سهام‌داران عمده می‌خواهند نفوذ بیشتری در

شرکت‌های سرمایه‌پذیر داشته باشند. از طریق سهامداری نمی‌توان اعمال نفوذ در شرکت‌های سرمایه‌پذیر کرد.

ذکر این نکته حائز اهمیت است که امروزه با توجه به موضوع جهانی شدن، اغلب خرده‌نظام­ها به سمت نوعی همگرایی در حرکت­اند و سازمان­ها و نهادهای مختلف برای محقق ساختن این موضوع در تلاش‌اند. این واقعیت می‌تواند موجب یکسان‌سازی نسبی در مبانی و نگرش­های حاکمیت شرکتی در آینده شود (بدری، ۱۳۸۷).

۲-۲-۹ مکانیزم‌های حاکمیت شرکتی

مکانیزم‌های حاکمیت شرکتی به شرح ذیل بیان شده‌اند؛

۲-۲-۹-۱ مکانیزم‌های برون‌سازمانی (محیطی)

۱٫ نظارت قانونی: تدوین، تصویب و استقرار قوانین نظارتی مناسب؛

۲٫ نظام حقوقی: برقراری نظام حقوقی مناسب؛

۳٫ کارایی بازار سرمایه: گسترش بازار سرمایه و تقویت کارایی آن؛

۴٫ نظارت سهام‌داران عمده: ایجاد انگیزه در سهام‌داران به فعالیت‌هایی از قبیل خرید سهام کنترلی؛

۵٫ نقش سرمایه‌گذاران نهادی: تشویق و گسترش سرمایه‌گذاری نهادی؛

۶٫ نظارت سهام‌داران اقلیت: احترام به حقوق سهام‌داران اقلیت و مجاز بودن نظارت اقلیت بر فعالیت شرکت؛

۷٫ الزامی کردن حسابرسی مستقل: با توجه به نقش برجسته نظارتی آن؛

۸٫ فعالیت مؤسسات رتبه‌بندی: ایجاد تسهیلا‌ت برای فعالیت مؤسسات رتبه‌بندی (حساس‌یگانه، ۱۳۸۵).

۲-۲-۹-۲ مکانیزم‌های درون‌سازمانی (محاطی)

۱٫ هیات‌مدیره: انتخاب و استقرار هیات‌مدیره توانمند، خوشنام و بی‌طرف؛

۲٫ مدیریت اجرایی: تقسیم مسئولیت‌ها بین مدیریت اجرایی و استقرار نرم‌افزارهای مناسب؛

۳٫ مدیریت غیراجرایی: ایجاد کمیته‌های هیات‌مدیره از مدیران مستقل و غیراجرایی (شامل کمیته حسابرسی، حقوق و …)؛

۴٫کنترل‌های داخلی: طراحی، تدوین و استقرار کنترل‌های داخلی مناسب (مالی، حقوقی، مدیریت ریسک، حسابرسی داخلی و…)؛

۵٫ اخلا‌ق سازمانی: تدوین و گسترش آیین رفتار حرفه‌ای و اخلا‌ق سازمانی؛

هر یک از مکانیزم‌های درون‌سازمانی و برون‌سازمانی، بر فرآیندها و فعالیت‌های شرکت‌ها نظارت دارند و موجب ارتقای ‌پاسخ‌گویی‌ و دستیابی به سایر هدف‌های حاکمیت شرکتی می‌شوند. برخی از مکانیزم‌های برون‌‌سازمانی (محیطی) حاکمیت شرکتی که در ایران تا حدودی برقرار است عبارت است‌از؛ نظارت سهام‌داران عمده و ایجاد انگیزه در سهام‌داران به فعالیت‌هایی از قبیل خرید سهام کنترلی و نقش نظارتی سرمایه‌گذاران نهادی، حسابرسی مستقل الزامی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس در ایران وجود دارد، اما نظارت سهام‌داران اقلیت و فعالیت مؤسسات رتبه‌بندی وجود ندارد. درباره نظارت مرتبط با مکانیزم‌های درون‌سازمانی (محاطی) به نظر می‌رسد، صرف‌نظر از مقوله هیات‌مدیره و موارد مرتبط به مدیریت اجرایی شامل تقسیم مسئولیت‌ها بین مدیریت اجرایی و استقرار نرم‌افزارهای مناسب، نقش نظارتی مدیریت غیراجرایی شامل ایجاد کمیته‌های هیات‌مدیره از مدیران مستقل (شامل کمیته حسابرسی، حقوق و…)، کنترل‌های داخلی شامل طراحی، تدوین و استقرار کنترل‌های داخلی مناسب (مالی، حقوقی، مدیریت ریسک، حسابرسی داخلی و …) بسیار ناچیز و ضعیف است و به نقش نظارتی اخلاق سازمانی نیز توجه بایسته نمی‌شود (حساس‌یگانه، ۱۳۸۵). برای روشن‌تر شدن موضوع، ساختار حاکمیت شرکتی در نمودار تحلیلی زیر ارائه شده است (رهبری‌خرازی، ۱۳۸۳):

نمودار (۲-۱) ساختار حاکمیت شرکتی

نظارت

نظارت

‌پاسخ‌گویی‌

هیات‌مدیره

سازوکارهای برون‌سازمانی:

رژیم حقوقی

نظارت قانونی

کارایی بازار سرمایه

نظارت سهام‌داران عمده

نقش سرمایه‌گذاران نهادی

نظارت سهامدارن اقلیت

الزام به حسابرسی مستقل

فعالیت مؤسسات رتبه‌بندی و …

سازوکارهای درون‌سازمانی:

هیات‌مدیره:

• • مدیریت اجرایی کارآمد

99 https://77u.ir/1